Sztuka prehistoryczna

Co należy umieć rozpoznać:

- Wenus z Willendorfu

- malowidła z Lascaux

- zespół Stonehenge (plan, bryła)

- zabudowa Biskupina

TRADYCYJNY PODZIAŁ PRADZIEJÓW

 - człowiek – od ok. Miliona lat temu (na ziemiach polskich ok. 200 tys. lat p.n.e.)

 - paleolit – starsza epoka kamienna (od ok. 550 tys. lat p.n.e.)

 - mezolit – środkowa epoka kamienna (od ok. 8 tys. lat p.n.e.)

 - neolit – młodsza epoka kamienna (od ok. 6 tys. lat p.n.e.)

 - epoka brązu (do 700 r. p.n.e.)

 - epoka żelaza (do 450 r. p.n.e.)

 - okres wędrówek ludów ( do 650 r. n.e.)

Warunki rozwoju sztuki

- początek sztuki – młodszy paleolit

(już od 25 000 – 10 000 r. p.n.e. można mówić o sztuce na wysokim poziomie artystycznym)

- życie uzależnione od przyrody -  koczowniczy tryb życia (lato - szałasy, zima -  jaskinie)

- drobna rzeźba, ozdoby pełniące funkcje amuletów (znalezione na terenach dzisiejszej Francji, Rosji, Czech)

- miejsca występowania sztuki prehistorycznej: od Uralu po Ocean Atlantycki; najwięcej południowo – zachodnia Europa -  Pireneje, Góry Kantabryjskie

- mezolit/neolit – ocieplenie klimatu à gospodarka osiadła

·         Rozwój rzemiosła – tkactwo, garncarstwo

·         Rozwój budownictwa

·         Rozwój gospodarki i kultury

·         Wynalezienie brązu, potem żelaza

- następował rozwój pierwszych cywilizacji

- neolit / epoka brązu – sztuka mobilna (ruchoma) – drobna rzeźba, ozdoby, ceramika

Cywilizacja – poziom rozwoju społeczeństwa o charakterystycznej kulturze materialnej, rozwijające się na danym obszarze

SZTUKA OKRESU PALEOLITU

* początki twórczości plastycznej, ale nie dzieła sztuki

- pierwsze relikty (zabytki) twórczości plastycznej – ok. 50 tys. lat temu à kości, płytki kamienne pokryte nacięciami (nacięcia uszeregowane w celowy, przemyślany sposób – symbol myśli i pojęć)

- znak graficzny – plastyczny

- ok 50 tys. lat temu zaczęto używać barw – smarowano kości ochrą (brunatnoczerwona glinka)

- zbierano muszle i kamyki, wywiercano otwory – używano jako amulety (wisiorki)

- koczowniczy tryb życia (zbieractwo, łowiectwo) – obróbka krzemienia – ćwiczenie oczu, ręki, nabywanie sprawności, biegłość w realizacji pomyślanego zamierzenia

- 25 – 10 tys. lat p.n.e. – istnienie dzieł sztuki; wysoki poziom artystyczny à malarstwo jakskiniowe i drobna rzeźba

* malarstwo jaskiniowe (Francja, Hiszpania)

- grota Lascaux (odkryta w 1940 r. przez chłopców z pobliskiego miasteczka) – tematyka zwierzęca

* drobna rzeźba – pierwsze ukazanie postaci ludzkiej * figurki kobiety-matki (podkreślone cechy macierzyństwa)

malarstwo jaskiniowe

- w malarstwie rzadko występuje postać ludzka (w porównaniu z postaciami zwierząt jest pokazywana schematycznie)

- późniejsze wizerunki ukazują sceny z polowań, walk i życia codziennego (malowidła naskalne z obszaru Sahary)

- umowne znaki abstrakcyjne (towarzyszące malowidłom) * symbole płci lub zawiłe, do dziś nierozszyfrowane ciągi znaków

- nie wiadomo w jakim celu malowano wizerunki zwierząt (wyczucie, podziw dla ich siły, zręczności, piękna; świetnie uchwycone w ruchu – inne, ukryte znaczenie)

* sposób łączenia gatunków zwierząt: w pary; inne są przeciwstawne, niektóre nakładane na siebie

- groty z malowidłami – miejsca kultu

* wizerunki zwierząt miały znaczenie kultowe (skomplikowany system poglądów na walkę, życie, miłość, śmierć, zależność między światem zwierząt a światem ludzi)

*sposób symboliczny, umowny, znany tylko ówczesnemu człowiekowi – charakter magiczny (prehistoryczni myśliwi łatwiej upolują zwierzę mając nad nim „władzę” dzięki utrwaleniu jego podobizny na skale)

warsztat artysty prehistorycznego

-  rysunek ryty w skale, kontur wypełniony farbą

- farba wymieszana z wodą lub tłuszczem, rozmieszczana za pomocą palców, dmuchawek lub pędzli z włosia

- barwniki: ochra - naturalny, trwały barwnik ziemny pochodzenia mineralnego – uwodnione tlenki żelaza  przez prażenie uzyskiwano różne odcienie od zółci przez czerwień po fiolet

Czerń – zwęglanie w zamknięciu kości zwierzęcych

Podłoże – naturalna biel skały wapiennej

- „szkicowniki” (wprawki)  – ćwiczenia ręki, wzorce postaci zwierząt wykonane rylcem na małych płytkach kościanych i kamiennych

- środki artystyczne – kreska, linia (schematyczny kontur, giętka linia o zmiennej grubości) i plama barwna (początkowo płaska, o jednolitym natężeniu walorowym i jednakowym nasyceniu)

* z czasem wnętrze konturu wypełniły różne tony barwnych plam

Walor – stopień jasności danej barwy, stosowanie do uwydatnienia mięśni zwierząt

- wrażenie bryłowatości (malowidła z Altamiry w Hiszpani)

* rozwój i bogactwo środków wyrazu – zmiana sposobu przedstawiania postaci (od schematycznych uproszczeń do coraz większego realizmu; od ilustracji pojęć do obserwacji natury)

Początkowo znaki à głowy i części zwierząt à całe zwierzęta profilem (uchwycone w ruchu, masywne tułowia, krótkie kończyny)

- skupiano się na uchwyceniu ruchu

- stopniowe dokładniejsze dopracowanie wizerunków, szczegółowość, proporcje zgodne z naturą

SZTUKA OKRESU NEOLITU I BRĄZU

- ok 10 tys. lat temu malarstwo jaskiniowe w Europie zanika

- pojawia się sztuka użytkowa (ceramika, początek architektury) i sztuka zdobnicza

- życie osiadłe, hodowla zwierząt, uprawa ziemi, tkactwo, wyrób ceramiki (przekształcenie naturalnego otoczenia)

architektura

Domostwa – prymitywne: szałasy, ziemianki, nawodne budowle na palach

- początki architektury monumentalnej (olbrzymie, ociosane kamienie – megality – na wybrzeżach Europy północnej)

Menhiry – potężne, pionowo stojące, pojedynczo, w szeregach lub kręgach (czasem kręgi zamknięte jeden w drugim); centrum – miejsce składania ofiar

Początki architektury sakralnej – prawdopodobnie kult Słońca

- inne – zamknięte komory grobowe

- symboliczne bramy wiodące do wnętrza kręgu (dwa pionowe głazy nakryte trzecim – poziomym)

- sztuka o funkcji użytkowej (architektura, ceramika, tkactwo)

- sztuka o funkcji dekoracyjnej – zdobione naczynia z gliny, narzędzia, broń, biżuteria (wysoka precyzja wykonania)

• rozwój rzemiosła – zręczność, wyobraźnia, poczucie formy

Motywy składają się na ornament; powtarzające się elementy – motywy: ornamentalne, geometryczne, organiczne, dekoracyjne, uproszczone postaci ludzi i zwierząt

Ornament – kompozycja rytmiczna, otwarta, czasem o przebiegu pasowym, niekiedy symetryczny; pozostaje w ścisłym związku z przedmiotem, który zdobi;

- pasy obiegające naczynia – podkreślają naturalny kształt i wyodrębniają charakterystyczne miejsca

Scyci – lud pasterski zamieszkujący tereny Europy i Azji (od Karpat po Ałtaj) – IX-IV w. p.n.e. àzłote wyroby

rzeźba

- drobne figurki ludzi i zwierząt

- neolit: kamienne posągi bóstw – idole (uproszczone kształty, brak bezpośredniej inspiracji przyrodą, forma uogólniona)

WNIOSKI

- od schyłku paleolitu sztuka nie naśladuje natury ale wyraża idee

- podstawowe funkcje sztuki:

* malarstwo jaskiniowe i rzeźba – rola ideowa

* ozdoby rzemiosła artystycznego – funkcja estetyczna

* architektura – funkcja użytkowa i ideowa

Bibliografia:

- Barbara Osińska Sztuka i czas; wyd. WSiP

malowidło z Lascaux

Wenus z Willendorfu

Stonehenge - rekonstrukcja i plan

Stonehenge

Biskupin - plan